Τύπος vs Ουσία. Μήπως να το ξαναδούμε;

 

Νιώθω τον τελευταίο καιρό ότι οι περισσότεροι μοντέρνοι ακαδημαϊκοί "φιλόσοφοι" το έχουν "χάσει". Παγιδευμένοι από τη μία σε περίπλοκες ορολογίες και στο λεξιλόγιο μιας ακαδημαϊκής ελίτ, και από την άλλη σε μια σειρά από λεκτικούς και νοηματοδοτικούς "τυφλοσούρτες", φαίνονται συχνά να λένε κάτι σημαντικό, χωρίς όμως να μπορεί κάποιος να το καταδείξει τι είναι αυτό. Γνωρίζουν πολύ καλά το παιχνίδι με τις λέξεις, έχουν διαβάσει πολλές ιδέες και προτάσεις άλλων και μπορούν να "αυτοσχεδιάσουν" εξαιρετικά, όπως ακριβώς ένας εκπαιδευμένος μουσικός που μπορεί να παίξει χιλιάδες σωστές και εύηχες νότες, είναι όμως ανέπνευστος και δεν μπορεί να εκφράσει και να μεταδώσει κανένα σχεδόν ουσιαστικό συναίσθημα.

 

Παρατηρώντας αυτή την κατάσταση, έφτασα στο δυσάρεστο συμπέρασμα πως αν δεν έχεις υπαρξιακή και διανοητική αγωνία, όσο και αν διαβάσεις, όσο και αν "εκπαιδευτείς τυπικά", δεν μπορείς να είσαι "φιλόσοφος". "Φιλοσοφόλογος" ίσως, φιλόσοφος όμως όχι. Και ακούγοντας κάποιους να εξηγούν τις φιλοσοφίες τους, δεν μπορώ να αποφύγω να σκεφτώ τον μεγάλο φυσικό Ρίτσαρντ Φέινμαν, που έλεγε "αν δεν μπορείς να το πεις με λίγα απλά λόγια, σημαίνει ότι ούτε εσύ το έχεις καταλάβει¨...

 

Το ChatGPT δυστυχώς τον τελευταίο καιρό πρόσθεσε ακόμη μια επιβεβαίωση σε αυτή μου την πεποίθηση. Γιατί το μηχάνημα, είναι εκπληκτικό όταν συζητάς μαζί του για θέματα φιλοσοφίας. Γνωρίζει όλες τις τεχνικές λόγου, κάνει εκπληκτικές ηθικές και φιλοσοφικές αναλύσεις, σου απαντά με βάθος που σπάνια συναντάς σε πραγματικούς ανθρώπους. Μέχρι βέβαια να του ζητήσεις να κάνει μια απλή λογική πράξη, να "μοιράσει δυο γαιδάρων άχυρα", και εκεί, προς τεράστια σου έκπληξη, τα χάνει τελείως. Όπως πολλοί εκπαιδευμένοι ακαδημαϊκοί φιλόσοφοι, που ενώ κατέχουν την παγκόσμια φιλοσοφική γραμματεία, δεν μπορείς να εντοπίσεις στη ζωή τους παρά ελάχιστα ίχνη "σοφίας".

 

Κατά την ταπεινή μου, αμόρφωτη, ανεκπαίδευτη και ανόητη θέση, θα πρέπει η φιλοσοφία να ανασυνταχτεί, ακριβώς όπως και η θεωρητική φυσική. Γιατί έχει εξελιχθεί σε πολλά λόγια, πολύ φορμολισμό και διανοητικά ζογκλερικά, αμφίβολη όμως ουσία. Όπως η θεωρητική φυσική, που έχει ξεφύγει σε πολλές εξ ορισμού αναπόδεικτες θεωρίες, που δεν οδηγούν πουθενά, το ίδιο πρόβλημα φαίνεται να έχει και η φιλοσοφία στις ημέρες μας.

 

Ίσως, μαζί με τη Φυσική, αυτές οι δύο επιστήμες θα πρέπει να ξεφύγουν λίγο από τη λατρεία του απόλυτου φορμαλισμού, στα "μαθηματικά" η μία και στο "λόγο" ή άλλη, και να ξαναγίνουν μεθοδολογίες κατανόησης και δράσης και όχι απλώς εξερεύνησης του τύπου. 

 

Έτσι ακριβώς, αλλά ανάποδα, έγινε πριν ενάμιση αιώνα, όταν ο Μαξ Πλανκ είχε τη φαϊνή ιδέα να ξεφύγει από τα δεσμά της "κατανόησης" και έλυσε τα προβλήματα του ηλεκτρομαγνητισμού με ένα μαθηματικό τρικ. Ο Πλανκ, βλέποντας δύο διαφορετικές θεωρίες για το φως, οι οποίες έδιναν μεν τα ίδια αποτελέσματα βασιζόμενες όμως σε δύο διαφορετικές κατανοήσεις (η μία έβλεπε το φως ως σωματίδιο και η άλλη ως κυμα) δημιούργησε μια εξίσωση που στις δύο πλευρές τις είχε τις λύσεις των δύο διαφορετικών θεωριών, οι οποίες περιέγραφαν όμως επακριβώς το ίδιο φαινόμενο, και αδιαφόρησε πως η μία -λογικά- ακύρωνε την άλλη. Λύνοντας αυτή την εξίσωση, οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι το φως είναι ταυτόχρονα ΚΑΙ σωματίδιο και κύμα, βρήκε τις "στοιβάδες ενέργειας" κλπ, δημιουργώντας έτσι τη "κβαντική θεωρία" και ανοίγοντας την πόρτα του μέλλοντος στα θαύματα της επιστήμης και της τεχνολογίας που αυτή η νέα θεωρία δημιούργησε. Άσχετο που κανείς δεν την "καταλαβαίνει", ακόμη και σήμερα!

 

Ισως όμως τώρα, αυτή τη λογική της μη κατανόησης τη φτάσαμε στα άκρα. Ίσως πρέπει να ξαναγυρίσουμε λίγο στο ξεχασμένο μονοπάτι της κατανόησης. Γιατί κάπου έχουμε αφήσει τα μαθηματικά και τα τρικ των "τύπων" να βάλουν στην άκρη το βαθύτερο και πολυτιμότερο χαρακτηριστικό της ψυχής μας, που είνα να καταλαβαίνουμε την ουσία και το νόημα πίσω από τα πράγματα. Και ίσως αυτό να είναι απαιτούμενο για το μέλλον, γιατί χωρίς κατανόηση, χωρίς ουσία, ίσως μέλλον να μην υπάρχει...